خیارات مخصوص قرارداد خرید و فروش

خیار عبارت است از اختیار یکی از طرفین قرارداد برای برهم‌زدن(فسخ) قرارداد. قانون مدنی ایران از ده خیار نام برده است که مطابق ماده 456 قانون مدنی، سه خیار است که فقط در قرارداد خرید و فروش وجود دارد که عبارتند از: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار تاخیر ثمن و در این نوشتار به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

۱)خیار مجلس
ماده ۳۹۷ قانون مدنی به بررسی خیار مجلس پرداخته است که مطابق آن: هریک از اشخاص قرارداد پس از بستن قرارداد، تا زمانی‌که از یکدیگر جدا نشده‌اند، اختیار دارند که قرارداد را برهم بزنند و منحل کنند. برای مثال دو شخصی که در یک بنگاه، قرارداد خرید یک خانه ۲۰۰ متری را با یکدیگر بسته‌اند تا زمانی‌که از این بنگاه بیرون نرفته و از یکدیگر جدا نشده‌اند می‌توانند قرارداد را برهم بزنند و پول را پس بگیرند و خانه را به فروشنده بازگردانند. در رابطه با خیار مجلس به این نکات توجه کنید:
۱. درصورتی جدایی دو طرف قرارداد باعث ازبین رفتن خیار خواهد شد که آن‌ها با اختیار خود از هم جدا شوند و درصورتی‌که شخصی آن‌ها را به زور و بدون اختیار از هم جدا کند، خیار مجلس از بین نمی‌رود. درصورتی‌که یکی از دو طرف قرارداد در مکان بستن قرارداد، باقی بماند و دیگری از آنجا خارج شود، خیار مجلس از بین می‌رود چراکه بین آن‌ها جدایی واقع شده است. بعلاوه اگر یکی از خریدار و فروشنده در مکان و مجلس قرارداد فوت کند، خیار به علت جدایی آن‌ها از یکدیگر از بین می‌رود. مثلا اگر فروشنده اتومبیل خود را به قیمت ۵۰ میلیون به خریدار بفروشد و بلافاصله پس از آن براثر یک سکته قلبی فوت کند دیگر خریدار حق برهم زدن قرارداد را نخواهد داشت چراکه شخص فوت کرده است.
۲. خیار مجلس ممکن است در ضمن قرارداد و یا پس از آن توسط دو طرف قرارداد از بین برود زیرا هریک از خریدار و فروشنده این حق را دارند که خیار مجلس خود را از بین ببرند. برای مثال در قرارداد خرید یک قطعه فرش فروشنده و مشتری در قرارداد خود این عبارت را درج می‌کنند: خیار مجلس اسقاط شد؛ یعنی هنگامی‌که قرارداد بسته شد، دیگر خریدار و فروشنده این حق را ندارند که تا زمانی‌که از مکان قرارداد بیرون نرفته‌اند، قرارداد خود را برهم بزنند و از بین ببرند.
۳. درصورتی‌که قرارداد خرید و فروش توسط وکیل بسته شود و پیش از خارج شدن وکیل از مجلس و مکان قرارداد، موکل به آنجا وارد شود خیار مجلس به علت حضور موکل که قرارداد برای او بسته شده و طرف اصلی قرارداد است، باقی خواهد‌ماند ولی هرگاه وکیل قبل از ورود موکل خارج شود خیار از بین می‌رود چراکه با خروج وکیل جدایی واقع شده است و ورود بعدی موکل، خیار مجلس را مجددا ایجاد نمی‌کند.
۲) خیار حیوان
به‌موجب ماده ۳۹۸ قانون مدنی اگر چیزی که قرار است فروخته شود (مبیع) حیوان باشد، مشتری تا سه روز از زمان قرارداد، اختیار از بین بردن قرارداد را دارد و پس از سپری شدن این ۳ روز، از بین می‌رود. برای مثال شخصی اسبی به دیگری می‌فروشد که در این صورت خریدار می‌تواند ظرف مدت ۳ روز از تاریخ قرارداد، آن را به هم بزند.
علت وجود این حق از بین بردن قرارداد(خیار) آن است که امکان دارد در حیوان، عیب و نقص پنهانی وجود داشته باشد که در هنگام قرارداد نتوان آن را تشخیص داد و شناسایی حیوان بیمار از سالم برای مردم عادی دشوار است و به همین علت قانون مدنی ایران، این حق را به خریدار داده است که تا ۳ روز از تاریخ قرارداد خرید و فروش، حق از بین بردن قرارداد را داشته باشد.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت آن است که حیوانی که قرار است فروخته شود باید حتما زنده باشد. بنابراین هرگاه کسی مقداری لاشه گوسفند یا ماهی صیدشده بی‌جان به دیگری بفروشد،خریدار خیار حیوان نخواهد داشت زیرا در آن‌صورت دیگر مبیع، حیوان محسوب نمی‌شود بلکه درحقیقت گوشت است.

۳) خیار تاخیر ثمن
برای توضیح این خیار ابتدا به این مثال توجه کنید: فروشنده یک سرویس مبلمان به خریدار فروخته است و برای تحویل دادن آن هیچ زمانی را مشخص نکرده است و خریدار نیز هیچ زمانی را برای پرداخت قیمت مبلمان مشخص نکرده است، اگر سه روز از تاریخ قرارداد بگذرد و در این مدت نه فروشنده مبلمان را به مشتری تحویل دهد و نه مشتری تمام پول و قیمت را به فروشنده بدهد، فروشنده می‌تواند قرارداد را برهم بزند. به این اختیار برهم زدن قرارداد، خیار تاخیر ثمن گفته می‌شود. نکاتی که دررابطه با این خیار وجود دارد، به شرح زیر است:
۱. مبیع و کالایی که قرار است فروخته‌شود نباید در همان لحظه تحویل مشتری داده‌شود برای مثال هنگامی‌که شخصی از مغازه لوازم‌التحریرفروشی یک خودکار می‌خرد، در همان لحظه خودکار(مبیع) را تحویل می‌گیرد ولی در کالاهایی مانند مبلمان امکان تحویل دادن آن به مشتری وجود ندارد که در اینگونه کالاها می‌توان خیار تاخیر ثمن را اجرا کرد. در واقع کالا نباید در لحظه قرارداد به مشتری تحویل داده شده‌باشد.
۲. تحویل دادن کالا یا پرداخت قیمت کالا، مدت نداشته باشد و درصورتی‌که مدت و زمانی برای تحویل یکی از این دو معین شده باشد خیار تاخیر ثمن اجرا نخواهد شد. در مثال قبل اگر فروشنده برای تحویل مبلمان، مدت ۱۰ روزه تعیین کرده بود، دیگر این خیار اجرا نمی‌شد چراکه برای تحویل کالا یا پرداخت قیمت، نباید مدت وجود داشته باشد.
۳. برای آنکه این خیار بوجود آید لازم است که نه تمام مبیع ظرف ۳ روز تحویل مشتری داده شده باشد و نه تمام قیمت. درصورتی‌که تمام مبیع تحویل مشتری داده شده باشد یا تمام مبلغ پرداخت شده باشد، این خیار بوجود نخواهد آمد. درصورتی‌که قسمتی از مبیع یا قیمت تحویل یا پرداخت شده باشد، خیار تاخیر ثمن از‌ بین‌ نخواهد‌رفت. مانند آنکه شخصی ۴ قطعه فرش به دیگری به مبلغ ده میلیون بفروشد و دو قطعه آن را ظرف ۳ روز تحویل داده و مشتری هم فقط ۲ میلیون به فروشنده پرداخت کرده باشد، بازهم خیار تاخیر ثمن وجود خواهد‌ داشت و فروشنده می‌تواند قرارداد را برهم زند و دو قطعه فرش خود را باز پس گیرد.
۴. از تاریخ بستن قرارداد ۳ روز گذشته باشد. درصورتی‌که فروشنده ظرف ۳ روز تمام کالا را به خریدار تحویل داده باشد، هرچند ظرف ۳ روز مشتری تمام قیمت را پرداخت نکرده باشد، فروشنده نمی‌تواند قرارداد را به استناد خیار تاخیر ثمن برهم بزند. نکته‌ای که باید توجه داشت آن است که: درصورتی‌که مشتری مبلغی را که باید بپردازد پرداخت کند ولی فروشنده آن را قبول نکند خیار تاخیر ثمن نخواهد داشت زیرا خیار حقی است که قانون به فروشنده داده است تا از ضرری که ناخواسته بر او وارد می‌شود، جلوگیری کند و در این مورد که فروشنده، خود از گرفتن قیمت و مبلغ خودداری کرده است، نمی‌توان خریدار را مسئول دانست و به فروشنده اختیار از بین بردن قرارداد را به منظور جلوگیری از ضرر داد.
۵. این خیار مخصوص فروشنده است و خریدار نمی‌تواند به علت تاخیر در تحویل دادن مبیع، از این خیار و حق برهم زدن قرارداد استفاده کند.
۶. درصورتی‌که مشتری برای قیمت ضامن بدهد یا فروشنده حواله دهد که خریدار قیمت کالا را به شخص دیگری بپردازد و مشتری حواله را قبول کند، قیمت پرداخت شده محسوب می‌شود و فروشنده دیگر خیاری نخواهد داشت. برای مثال فروشنده ماشین خود را به قیمت ۲۰ میلیون به مشتری می‌فروشد و می‌گوید: به جای اینکه ۲۰ میلیون را به من پرداخت کنید به برادر من پرداخت کنید.
۷. نسبت به اشیایی که ظرف ۳ روز نمی‌توانند دوام داشته باشند و ممکن است یک روزه یا دو روزه فاسد شوند، نمی‌توان خیار تاخیر ثمن را پس از سپری شدن ۳ روز، اجرا کرد چراکه اگر فروشنده تا سه روز صبر کند کالا از بین می‌رود و دیگر نمی‌تواند با از بین بردن قرارداد مال خود را به دیگری بفروشد؛ مانند سبزیجات، میوه‌جات و نظایر آن. در این صورت خیار فروشنده از زمانی بوجود خواهد آمد که اگر کالا بیش از آن بلاتکلیف باقی بماند، در معرض خرابی و فساد قرار می‌گیرد.

منبع: سایت منابع انسانی قوه قضاییه

در صورت نیاز به انعقاد قرارداد، تنظیم دادخواست و یا شکواییه چک و امور ثبتی با گروه حقوقی ما تماس بگیرید.)

گروه حقوقی امانت